بنام خدا
سلامتی در هر پدیده ایلازمه وجودی آن است و نشان سلامتی شاداب بودن است هر آن چیزی کهسلامتی خود را از دست بدهد به یک موجود غیر قابل استفاده،حتی مضر تبدیل می شودمراقبت از هر پدیده ای موجب می شود به موقع از ایرادات آن خبردار شده و برای جلوگیری و اصلاح از خرابیچاره ای اندیشیده شود در اینجا سخن از سلامت جسم و روح و یا ابزار و اساس و ماشین آلات محیط پیرامون ما نیست بلکه سخن از سلامت اداری در سازمان ها و نهادهای دولتی است که در دهه های اخیر بنا به پاره ای مشکلات و گرفتاری ها مورد غفلت و یا کم توجهی متولیانش واقع شده است مبین این موضوع آمار و ارقام آزمون و خطا و اشتباهات سازمان ها و پرونده های شکایت از آن ها است امروز اگر چه فساد اداری به یک دغدغه بین المللی تبدیل شده است اما این بیماری در سازمان های ما بیشتر ریشه در مسایل داخلی دارد.
هر از چند گاهی در اخبار و گزارش های خبری سخن از اختلاس و سو استفاده کارمندان دولتی در قالب وام و حقوق و رانت و خود رایی بیان می شود که این گزارشات در بیشتر وقت ها افکار عمومی را برای مدت ها به حیرت فرو برده و سرگردان می کند یک احساس تلخی به شنونده دست می دهد و از خود می پرسد شاید کسانیکه وظیفه نظارت و کنترل و بازرسی را به عهده دارند در وظایف خود کوتاهی می کنند اصلا چطور امکان دارد این همه خطا و تخلف مگر اینان از سلامت اداری خبر ندارند اصلا چرا کار به اینجا برسد که دیگر راه برگشتی در پیش نباشد و آن گاه به همین قدر بسنده شود که این خطاها و سواستفاده ها سر تیتر اخبار رسانه ها شوند و جامعه نگران به نتیجه سرگردان شوند.
خرابی و فساد در هر پدیده ای قابل حدس و شناخت است و بعد از شناخت می توان آن را اصلاح و کنترل نمود اما در مورد فساد اداری یک قلق و دانش خاص خودش را می طلبد این نوع فساد محصول لودگی ها در نگرش به قاعده و قانون و سو تفسیر از عرف است که در پوشش عرف به استحاله شدن قاعده و قانونتا الینه شدن اشخاص می انجامد فساد اداری نه تنها ساختارهای سازمان را تخریب می کند بلکه همچون خوره همه سرمایه های اجتماعی را می بلعد سازمانی که فساد در آن رخنه کند همه ارزش ها را همچون خوره می خورد و سازمان را متلاشی می کند.
در عصر حاضرسازمان ها با کتاب مقدس “قانون” متولد می شوندو در چهارچوب هایی که این کتاب بصورت مجموعه از قاعده و قانون بیان می کند همه شهروندان چون از خدمات سازمان های دولتی بهرمند می شوند ملزم به رعایت حدود قانون هستند و هیچ کسی نمی تواند فراتر از قانون عمل نماید هر چند که تقید افراد به میزان دانش و شناخت شان از قوانین بستگی دارد اما الزامات آمرانه قانون همه را وادار به مراعات حدود می کند در این میان افرادی پیدا می شوند که چه در بین کارگزاران و کارمندان دولتی و چه کسانیکه می خواهند از خدمات سازمان بهره ببرند و چه افراد سودجو و کارچاق کن که به لابی گری مشغول هستند شایدهر کدام از این ها بخواهند قانون را دور بزنند و فراتر از حریم های قانون عمل کننداینجاست که سازمان های نظارتی و بازرسی به کمک سازمان و کارمند و شهروند می آید و همچون یک عامل باز دارنده عمل می کند.
همه نظام های سیاسی در دنیا یک سیستم عامل بنام سازمان برای عملیاتی کردن ساختار نظام اداری خود دارند این سیستم عامل از مجموعه کارکنان و ابزارهای اجرایی برخوردار است که به مجموعه این ها نظام اداری گفته می شود نظام اداری وسیله اجرای استراتژی برای نظام های سیاسی است که باید از هر گونه آلودگی بدور باشد نظام اداری باید قانونمند و توانا بوده و از هر گونه سیاست زدگی بدور باشد کما اینکه سیستم قضایی نیز در همه نظام های سیاسی تلاش می کنند که به سیاست آلوده نشود.
سیاسی شدن نظام اداری یکی از اساسی ترین موارد فساد اداری در جهان استکه در ساختارهای مدرنعیب و ایرادات آن را مورد مطالعه قرارداده و اصلاحات لازم را صورت می دهند اما با همه دقت نظرهایی که صورت می گیرد این نوع فساد می تواند در شکل و سایز های متفاوت ظاهر شود اگر چه در ظاهر با سایر موارد آن تشابهاتی دارد اما از نظر خرابی و تخریب از همه آن ها حوزه عمل گسترده تری دارد ویژه بودن و تنوع اش، مبارزه با آن را سخت و پیچیده نموده است دامنه خرابی هایی که از این نوع فساد بوجود می آید به مراتب خیلی بیشتر از دیگر انواع آن است فساد اداری را باید یکی از انواع خاص فاسد شدنبه شمار آورد که مشابه این چنین پدیده ای در هیچ کجا پیدا نمی شود فساد اداری یک بیماری خاص است که حتی از سازمانی به سازمان دیگر فرق می کند چون یک نوع فاسد شدن از جنس ظاهرا پاک است یعنی اثرات این نوع فاسد شدن را فقط در نتایج اش می توان مشاهده نمود.
فساد اداری در نتیجه بیماری رسانه ستیزی که در میان مدیران یک اپیدمی مزمن است در سازمان ها نهادینه می شود و علاج آن فقط در اصلاح افکار مدیران است از آنجاییکه در بسیاری مواقع متولیان امر از حضور رسانه هادر کنار خود وحشت دارند چون رسانه ها غایب هستند کسی پیام سازمان را به گوش جامعه و یا بازخورد خواسته های جامعه را به سازمان انعکاس نمی کند به همین علت اکثر مواقع مدیران در اثر انعکاس صدایخود در گوششان دچار توهم “از این بهتر نمی شود” هستند و خیال می کنند تصمیمات اتخاذ شده بهترین در نوع خود است و این موضع در بیشتر موارد با خطا و خسران همراه است چون تحمل حضور نمایندگان رسانه ها را برای آزادی عمل در رفتارهای خود دست و پاگیر می دانند به جای سیاستگزاری در سازمان دچار سیاست زدگی می شوند.
فساد اداری یک پدیده ریزومی چند وجهی چند ضلعی است که در روابط کارکنان سازمان های دولتی تولید و شیوع پیدا می کند در صورت بروز ارزشهای سازمان را در اولین قدم تخریب و استحاله کرده از بین می برد از آنجاییکه ابعاد آن قابل رویت نیستند و بخش ظاهریموضوع را باید با درک نتایج و لمس اثرات اش درک کرد فساد اداری یک پدیده مبهم و پیچیده است و نمی شود با بررسی های ظاهری و یا رویت یکسری علایم آن را یافته و درمان نمود در بیشتر مواقع فساد اداری در زیر پایه های مدیران لانه نموده و بچه هایش بدنیا آورده و بزرگ می کند در سازمان های آلوده یک سر موضوع به میز مدیر وصل است از آنجاییکه مدیران در سازمان ها بیشتر مواقع نسبت به قوانین با ذهنیت خود برتر بینی نگاه می کنند دچار توهم شده و مصلحت سازمان را فدای مصلحت های شخصی خود می کند.
فساد اداری یک پدیده شوم جهانی است که تمام کشورهای دنیا با اشکال مختلف و انواع متفاوت آن درگیر هستند هر از چند گاهی سیمنارهایی برای مطالعه و بررسی این موضوع برگزار می کنندو بعد از برگزاری سخنرانی های طولانی و قرائت مقاله و کف و صوت های فراوان برای ریشه کن شدنش دعا می کنند هر چند که همه نظام های سیاسی تلاش می کنند نظام اداری خود را کارآمد و پاسخگو کنند می خواهند کارکنانی سالم و شاداب داشته باشند نظام های سیاسی حاکم در جوامع همواره بدنبال القا حس برتری و ارزشمندی به کارکنان، خود قصد دارند کارگزاران خود را در برابر انحرافات واکسینه نموده و سلامت ارادی را نهادینه کنند.نظام های اداریدر سراسر جهان با تعریف وظایف و تکالیف کارگزاران خود سعی دارند یک نظام سالم را در جامعه تعریف وبرای خدمت به شهروندان معرفی کنند البته این نشست ها و جلسات دستاوردها و هم افزایی های فراوانی بدنبال داشته و دارد و نظام های سیاسی تجربیات پر هزینه همدیگر را دوباره تجربه نمی کنند.
از آنجاییکه فساد اداری کارکنان نظام های سیاسی از جانب یقه سفیدها است تنها نوعی است که مجرم برای ارتکاب آن خود را ذیحق می داند و برای ارتکابش از مجاری قانون وارد می شودبا تعدی به امکانات دولتی و استفاده غیر قانونی از امکانات دولتی با یک توجیه شخصی به هر آنچه که بخواهد چنگ اندازی می کند در نظام اداری فاسد کارگزاران دولتی از ساختارهای سازمان خود برای اغراض شخصی به نفع خود یا دیگری سو استفاده می کنند تنوع سواستفاده خیلی زیاد استو در بخش های مختلف بصورت های متفاوت دیده می شود کارکنان دولت در یک نظام اداری فاسد خود را فراتر از قانون و محق دانسته و اراده خود را برتر از قانون و مسلط بر آن می دانند.
فساد اداری گاهی به شکل سو استفاده و گاهی با اخذ حق العمل و رشوه و دلالی کار ارباب رجوع را انجام می دهند و یا وسیله ای برای رسیدن افراد سود جو به خواسته هایشان از جمله رانت های اطلاعاتی می شوند در نظام های آلوده کارکنان خود را مالک سازمان می دانند و اداره امور را بر مبنای اراده شخصی خود با سوتعبیر قانون و مقررات انجام می دهند روسای سازمان گویی سازمان را اجاره نموده اند و برای بهره برداری خود و افرادی که با او همسو باشند مقررات را استحاله نموده و با سو تفسیر تغییر و تحدید می نمایند در نتیجه کارکنان سازمان در بخش های مختلف بصورت ملوک الطوایفی عمل می کنند.
در سازمان های مبتلا به، سلامت اداری در اراده ریئس تفسیر می شود گردش اطلاعات در این نوع سازمان ها ناقص و نارسا است و در بیشتر موارد ناقض اهداف سازمان است اطلاعات با صلاحدید روسای سازمان و مدیران لایه های میانی دستکاری شده و از نو مهندسی می شوند آمارسازی و ارایه گزارش کارهای واهی کارویژه روسای این نوع سازمان ها می باشد عموما اطلاعات ارایه شده ناقص و غیر قابل استفاده هستندفساد اداری با رویکرد سازمان های دولتی به موضوعات مبتلابهدر بخش های خصوصی هم سرایت می کند نظام اداری دولت ها به سایر بخش ها در جامعه شکل و هویت می بخشند. در صورت فاسد شدن نظام اداری دولت بخش های دیگر دولت دچار بحران می شود. روسای سازمان ها در اصلاح و فساد مجموعه خود نقش اساسی دارند چون کارکنان سازمان تابع برداشت های ریئس خود از مجموعه قوانین و مقررات می باشند.
سیروس سعادتیsirossaadati@yahoo.com
