رشد جمعیت و نقش آن در توسعه اقتصادی کشور

رضا مقدم زاده
جمعیت یکی از عوامل موثر بر رشد اقتصادی در بلندمدت است. برخی از مطالعات تجربی حاکی از تاثیر منفی این عامل بر رشد اقتصادی هستند و بعضی اثر مثبت را نشان می دهند.
.برخی از اقتصاددانان بر این باورند که رشد سریع جمعیت مانع رشد اقتصادی است درحالی که برخی دیگر اعتقاد دارند که رشدجمعیت باعث رشد اقتصادی است. از طرف دیگر وجود تورم بالا، هزینههای زندگی را افزایش داده و لذا تشکیل سرمایهی فیزیکی و انسانی را تحت الشعاع قرار میدهد و از این طریق رشد اقتصادی را متأثر میسازد. جمعیت کشور ما، پس از تقریباً دو دهه رشد سریع و شاید بهتر است گفته شود رشد شتابان، چند سالی است که آهنگ ملایمتری را تجربه میکند. گروهی از دستاندرکارانمسائل اجتماعی که رشد سریع جمعیت را ریشه تمام نابسامانیهای اقتصادی و سد محکمی در مقابل توسعه میپنداشتند، ظاهراً باید به این نتیجه رسیده باشند که مشکل رشد شتابان جمعیت از سر راه توسعه اقتصادی کشور برداشته شده است و در نتیجه باید در انتظار شکوفائی سریع اقتصاد کشور باشیم. اما واقعگرایانهتر آن است که بررسی شود کندی رشد اقتصادی کشور تا چه اندازه معلولسرعت رشد جمعیت بوده است تا روشن شود با افول رشد شتابان جمعیت کشور، چه انتظاراتی میتوان داشت. نتایج برخی از تحقیقات انجام شده نشان می دهد که رشد جمعیت از لحاظ آماری دارای اثرگذاری منفی و معنادار و توان دوم رشد جمعیت از لحاظ آماری دارای اثر گذاری مثبت و معنادار بر شاخص تولید ناخالص داخلی میباشد واقعیت آن است که اگر جمعیت نه بهمثابه یک عامل ایستا، بلکه بهعنوان یک پدیده پویا نگریسته شود، پی بردن به این واقعیت دشوار نخواهد بود که رشد سریع جمعیت در سالهای گذشته آثار و تبعاتی داشته است که هنوز همچنان پابرجا است .
افزایش جمعیت و بهبود سطح سرمایه انسانی کشور، عملکرد اقتصادی را بهبود بخشیده و زمینه های جدیدی برای توسعه و ایجاد فرصت های شغلی فراهم کرده است. همچنین، ساختار جمعیتی کشور نیز نقش مهمی در تاثیر بر اقتصاد دارد؛ برخی عوامل مانند نسبت جمعیتی بین جوانان و افراد سالمند، ترکیب سنی جمعیت و نسبت تحصیلاتی تاثیر بسزایی در توسعه اقتصادی دارند. باتوجه به تاثیر قابل توجه جمعیت بر رشد اقتصادی، بررسی تاثیر جمعیت در ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و می تواند به توسعه پایدار و افزایش رفاه اقتصادی کشور کمک کند.
پایه‌ی اصلی نوآوری، انسان و توانایی‌های اوست. اگر چه در گذشته مزیت نسبی بر اساس منابع طبیعی بود ولی در قرن بیستم مزیت نسبی را انسان‌ها می‌آفرینند. به بیان دیگر انسان می‌تواند با استفاده از دانش فنی و نیروی خلاق خود و با کشف نیازهای بشر و تولید کالاهای جدید و مدرن اقتصاد دانش‌بنیان را متجلی کند. مسئله رشد جمعیت یکی از مهمترین مسائل پیش روی کشورهای در حال توسعه است و از سوی دیگر تاثیر رشد جمعیت بر ابداعات و اختراعات از جمله مباحث بحث‌برانگیز است. از این رو در این مقاله به بررسی تاثیر رشد جمعیت بر نوآوری در کشورهای منتخب در حال توسعه طی سال‌های ۲۰۰۵-۱۹۷۵ پرداخته شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه نوآوری را افزایش می‌دهد. سرمایه انسانی و حمایت از حقوق مالکیت فکری نیز رابطه مستقیمی با نوآوری دارند، اما درجه باز‌بودن تجاری و نرخ بهره رابطه معکوسی با نوآوری دارد.
مسئله رشد جمعیت یکی از مهمترین مسائل پیش روی کشورهای در حال توسعه است و از سوی دیگر تاثیر رشد جمعیت بر ابداعات و اختراعات از جمله مباحث بحث­برانگیز است. از این رو در این مقاله به بررسی تاثیر رشد جمعیت بر نوآوری در کشورهای منتخب در حال توسعه طی سال­های ۲۰۰۵-۱۹۷۵ پرداخته شده است.
نتایج تحقیق بیانگر آن است که رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه نوآوری را افزایش می­دهد. سرمایه انسانی و حمایت از حقوق مالکیت فکری نیز رابطه مستقیمی با نوآوری دارند، اما درجه باز بودن تجاری و نرخ بهره رابطه معکوسی با نوآوری دارد.
برخی از کارشناسان معتقدند که کشور ایران در امر سیاست کنترل جمعیتی چنان پیش رفته‌ است که از دیگران پیشی گرفته (مخصوصا کشورهای غربی) و در بین کشورهای خاورمیانه در اجرای سیاست کنترل جمعیت موفق بوده ‌است و این یک زنگ خطر برای کشور تلقی می­شود.
از این رو اگر کشور ایران شیوه کنترل جمعیت را در پیش بگیرد، به نظر می رسد که در بعد اقتصادی بخش عظیمی از درآمدها و سرمایه­های کشور در سال­های آینده باید به بازنشسته­ها و مستمری‌بگیران تعلق یابد، این در حالی است که جمعیت مولد که اصولا جمعیت فعال و جوان کشور هستند، رو به کاهش رفته است. در مقابل، کشور­های منطقه به خصوص کشور­های عربی در افزایش جمعیت خود گوی سبقت را از ما ربود‌ه‌اند.