به گزارش ایرنا، مکان های عزاداری در استان بوشهر مسجدها، حسینیه ها، میدان ها، خیابان ها، کوچه ها و منازل شخصی است و همزمان با فرا رسیدن ماه محرم سردرخانه ها، تکایا، و امامزاده ها را با پارچه ها و پرچم، سیاه پوش می کنند.
آنهایی که نذر دارند لباس سیاه می پوشند و خود را برای عزاداری و پختن نذری های ماه محرم آماده می کنند.
در استان بوشهر۴۳ اثر معنوی بعنوان آثار ناملموس در فهرست ملی به ثبت رسیده که بیشتر این آثار مربوط به آئین های محرم است.
روضه و نوحه خوانی در هر شب ماه محرم به یک موضوع حادثه غم انگیز کربلا ارتباط دارد طوریکه شب اول درباره فرا رسیدن ماه محرم، شب دوم حضرت مسلم، شب سوم طفلان مسلم، شب چهارم حجه الوداع، شب پنجم حر، شب ششم حضرت علی اصغر، شب هفتم حضرت علی اکبر(ع)، شب هشتم قاسم داماد، شب نهم حضرت عباس (ع) و شب دهم درباره امام حسین(ع) است.
**گهواره علی اصغر:
در ماه محرم بطور معمول در تمام شهرها و روستاهای استان بوشهر آئین گهواره علی اصغر بر پا می شود و در این گهواره چوبی که مختک ( Makhtak) نام دارد و با تور سبز پوشیده شده است، طفلی هم سن و سال علی اصغر را با پوشیدن لباس سبز می خوابانند و زنان آن را تکان می دهند و همزمان به نوحه و لالایی خوانی می پردازند.
در این آئین بیشتر زنان نازا گهواره را تکان می د هند و لالایی می خوانند.
**حجله حضرت قاسم:
حجله نمادین حضرت قاسم را با پارچه ها و نوارهای رنگی تزئین و چراغانی می کنند و این حجله روی دست چهار نفر حمل می شود.
زنان با دیدن آن کل (kel) می کشند و بر سر و صورت خود می کوبند و برای داماد ناشاد امام حسین (ع) گریه و زاری سر می دهند، همراهان حجله نوحه قاسم می خوانند و در عقب حجله خونچه هایی حاوی شمع، شیرینی و حنا حمل می شود.
**شمع زنی:
شمع زنی یکی از آئین های کهن بوشهر است که شب عاشورا در مکانهای مقدس و کوچه های قدیمی به یاد درگذشتگان و خوبان برپا می شود و بهانه ای برای راز و نیاز با معبود است.
**سنج و دمام زنی:
در مراسم عزاداری همراه با دسته های سینه زنی و هنگام تعزیه گردانی، سنج و دمام در تمام نقاط استان بوشهر نواخته می شود.
دمام ها به طور معمول هفت عدد است که یکی از آنها برخلاف دیگر دمام ها نواخته می شود، به این ریتم بشکون گفته می شود و هنگام ضرب زدن طرف راست را با ضرب کوچک و طرف چپ دمام را با دست ضربه می زنند.
همراه دمام سنج نیز زده می شود که با حرکت ضرب بر هم کوبیده می شود.
دمام را هر کسی نمی نوازد، تنها افراد با تجربه می توانند دمام بزنند و سر دسته دمام زن ها که ‘اشکون زن’ خوانده می شود، راهنمایی دمام زن ها را برعهده می گیرد و با ریتمی متفاوت از دیگران دمام می زند.
**سنت پامنبری در مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله(ع)
یکی دیگر از مراسم عزاداری بوشهریها در ماه محرم که بعد از نواختن سنج و دمام اجرا می شود، سنت پامنبری است که در این سنت یک ذاکر از روی منبراشعاری را با آهنگ و ریتم های خاص می خواند و مردم در قسمت هایی که لازم است در جواب ذاکر همخوانی می کنند و بعد از پذیرایی مراسم سینه زنی متشکل از حلقه های ویژه با عنوان ‘بر’ (Bor) آغاز می شود.
پامنبری همان مراسم سینه زنی بوشهری است که یک نفر به عنوان پیشخون (پیشخوان) نوحه هایی را برای آماده شدن فضا می خواند و در طول زمان اجرای مراسم از سوی پیشخوان ۲ تا ۳ حلقه به دور او تشکیل می شود.
سینه زنان به صورت حلقه های دایره وار به گرد نوحه خوان می چرخند و نوحه خوان در وسط کنار سکویی نوحه می خواند و عزاداران نیز در حالیکه با دست چپ کمر همدیگر را می گیرند، با دست راست به سینه می زنند.
نوحه خوان شروع به خواندن نوحه پیش خوان می کند و سینه زنان به بیت تکراری نوحه که بعد از چند بیت می آید، جواب می گویند.
هنگام چرخیدن، سینه زنان دست راست را بالا برده و پای راست را به زمین کوبیده محکم دست را به سینه می زنند.
سینه که به اوج رسید نوحه خوان اعلام (واحد) می کند و پس از گفتن واحد ریتم نوحه ها عوض شده و بیت تکراری وجود ندارد، سینه زنان با حرکات موزون پا، پای راست را عقب می اندازند در حالی که خم شده اند، دست راست را تا نزدیک زمین می برند، بعد با چرخش دست بلند می شوند و به صورت هماهنگ و یک صدا سینه می زنند.
بین ۵ تا ۲۰ حلقه انسانی دور نوحه خوان تشکیل و سینه زن ها به صورت دایره ای می چرخند و حرکت پای آنها با نوای نوحه خوان هماهنگی دارد.
امروز این شیوه سینه زنی از بوشهر به بقیه شهرهای جنوب هم راه یافته است.
اوج اجرای سینه زنی، هنگام اعلام واحد ازسوی نوحه خوان است که در آخرین لحظه های سینه زنی و دمام که دریای مواج سینه زنان در اوج هیجان و شور فرو رفته، پس از یک مکث کوتاه با صدای رسا می گوید ‘واحد’ و گروه سینه زن یک صدا جواب می دهند ‘الله واحد’ و نوحه خوان نوحه واحد را مطابق و مناسب با روز عزا می خواند.
مراسم دمام و سینه زنی در استان بوشهر علاوه بر دهه عاشورا در ماه صفر و ماه مبارک رمضان در عزای حضرت علی (ع) نیز انجام می شود.
**نان پوشانی:
در میدانی که مراسم روز عاشورا و یا تعزیه برگزار می شود، خیمه هایی که متعلق به امام حسین (ع)، حضرت عباس(ع)، حضرت زینب(س)، علی اکبر(ع) و قاسم(ع) است، بر پا می شود.
مردم در خیمه ها به عزاداری پرداخته و مراسم نذری و نان پوشانی را اجرا می کنند در این آیین فرد نذر شده را بر خیمه امام حسین (ع) و یا در مساجد روی منبر خوابانده و تمام بدنش را با نان می پوشانند سپس نان را با حلوا به صورت لقمه های بزرگ درآورده و بین مردم تقسیم می کنند.
در شب عاشورا مردان و زنان بوشهری تا صبحدم مشغول به عزاداری هستند و با برگزاری آیین صبحدم که یکی از آیین های سنتی این استان است با خواندن نوحه ای ویژه از آفتاب می خواهند تا طلوع نکند که مبادا با برآمدنش امام حسین(ع) قربانی شود.
حضور زن ها در مراسم صبحدم بیشتر از مردان است و در پاره ای از محله ها فقط زن ها این مراسم را برگزار می کنند.
آنها در حالی که عروسک شبیه علی اصغر(ع) و نیز مختک (گهواره) او را حمل می کنند، پشت سر مردها که علمی به یاد علم دار کربلا حضرت عباس(ع) در دست دارند و جلوی دسته حرکت می دهند به برگزاری این مراسم می پردازند.
زن ها هر بار پس از پایان همخوانی مردان، با سر دادن کلِ حضور خود را پر رنگ تر می کنند.
بعد از این مردم با برگزاری نماز ظهر عاشورا خود را برای تعزیه که در همه نقاط استان بوشهر رایج است آماده می کنند.
تعزیه خوان ها در چند میدان بزرگ شهر جمع می شوند و صحنه های تاسوعا، عاشورا، شام غریبان و ۱۳ محرم را به تصویر می کشند.
**شام غریبان:
‘ شام غریبان’، مراسمی است که غروب روز عاشورا بر گزار و نوحه شام غریبان با فلوت همراهی می شود.
شب یازدهم محرم در مساجد و تکایا و حسینیه ها شام غریبان برگزار می شود و تمام چراغهای کوچه ها و معابر اطراف را خاموش می کنند و عزاداران به صورت دسته های چند نفری به راه می افتند.
چند قدم که راه افتادند به صورت حلقه وار دور یکدیگر نشسته و شمع روشن می کنند و نوحه شب شام غریبان را می خوانند گروه اول پس از خواندن نوحه شمع ها را خاموش کرده، بلند می شوند و به راه می افتند.
سپس گروه بعدی نشسته و نوحه شام غریبان را می خوانند در میان راه همه ساکت شده یک نفر مصیبت می خواند و بقیه بر سر و صورت خود زده و گریه و زاری سر می دهند.
در بعضی جاها در این شب گروه موزیک نیز که شامل یک طبل زن و یک سنج زن است به راه افتاده و دیگران پشت سر وی ملایم زنجیر می زنند.
همچنین کودکی هم سن حضرت رقیه دختر سه ساله امام حسین ( ع) که در این شب گم شده رویش را پوشانده اند در تخته ای که پر از خار است (خار نشانه بیابان کربلاست) نشانده و روی سر حمل می کنند.
گروه عزاداران روزهای نهم و دهم وسایلی را با خود حمل می کنند که ‘شده’ SHADE(علم) یکی از آنهاست و در جلو هیات عزاداری یک نفر’ شده ‘را روی کمربند چرمی پهن بسته و جلو عزاداران می گرداند هنگام حرکت سژه ها را تکان داده و به نشانه تعظیم و سلام امام حسین (ع) تیغه وسط ‘شده’را که نوک بلندی دارد خم کرده و تا زمین می آورند.
گروهی از عزاداران انواع مختلف علم را به ترتیب پشت سر هم حمل کرده و حرکت می دهند، دو نفر نیز پارچه ای را که مشخصات هیات عزاداران روی آن نوشته شده به نام کتیبه در جلو دسته حرکت می دهند.
همچنین اسب سفیدی که ذوالجناح نام اسب امام حسین (ع) برآن گذاشته شده و بدن آن را با پارچه هایی می پوشانند و شال های رنگی را دور گردن آن می آویزند و پیرمردانی که توانایی سینه زنی محکم را ندارند، اطراف ذوالجناح سینه می زنند.
**نعش شهدای کربلا:
نعش نمادین شهیدان کربلا را در تابوت هایی قرار می دهند و روی جنازه ها کبوترهای خونین می گذارند و روی سر حمل می کنند.
در روز عاشورا نعش ها را وسط میدان گذاشته و شیری که به منزله پاسبان شهداست، در کنار جسدها کاه و خاک روی سر خود می ریزد.
**غذاهای نذری:
در آیین ماه محرم غذاهای نذری که بیشتر محلی هستند درنقاط مختلف استان برای عزاداران حسینی پخته می شود که در صبحانه، نان و آش بوشهری (آش سبزی و گوشت)، ناهار و شام نیز بیشتر شکر پلو و قیمه بوشهری (که چلو قیمه خوانده می شود) قرار دارد.
شکرپلو را با شکر و زعفران درست می کنند و قیمه را هم با گوشت و نخود له شده می پزند.
حلوای برنجی، حلوای آردی، شله زرد و حلیم هم در مناطق مختلف بوشهر به صورت نذری به مردم عزادار داده می شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گفت: در استان بوشهر ۴۳ اثر معنوی ناملموس در فهرست آثار ملی ثبت شده است که بخش عمده ای از آنها مربوط به آیین های ماه محرم است.
محمد ابراهیم فروزانی در گفت وگو با ایرنا افزود: تعزیه، شروه خوانی، سینه زنی بوشهری، علم کشون شهرخورموج، علم گردانی درودگاه، نون پوشی، مختک، مراسم شب یازدهم در روستای هلیله بوشهر که زنان به یاد سربریده امام حسین (ع) که در تنور نگهداری شد، فانوس ها را در تنور روشن می کنند، از جمله این آیین هاست.
وی اضافه کرد: همچنین مراسم آیینی مذهبی دمام، موسیقی مذهبی سنج، شهید کردن علم در روستای هلیله (در شب هفتم این علم را که از قبل تمیز و با پارچه های سبزی پوشانده در خانه ها می گردانند و کیک و شیرینی بعنوان نذر به مردم داده و در روز دهم عاشورا آن را با پارچه های سیاه رنگی می پوشانند) از جمله دیگر آیین های مذهبی بوشهر است که به ثبت آثارمعنوی و ناملموس کشور رسیده است.
فروزانی، فرهنگ پخت هریسه ( نوعی حلوا) در شهر شنبه، مراسم آیینی خاکسپاری شهیدان کربلا در گناوه، آیین گندم کوبی در شبانکاره، فرهنگ پخت آش بوشهری در مراسم سوگواری، هیا مظلوم یا برحیدری در روزهای نهم و دهم از جمله دیگر آیین هایی است که در استان به ثبت رسیده است.
وی در باره آیین هیا مظلوم گفت: مبدع این آیین سنتی مردمان بوشهر هستند و در سایر استانها نیز به تقلید از عزاداران بوشهری با اعمال سلیقه اجرا می شود.
وی ادامه داد: شکل صحیح هیا مظلوم بدین گونه است که ۷ تا ۹ نفر به اصطلاح سر(جلو) می ایستند و باقی افراد به طور معمول برابر، تقسیم و پشت سر آخرین نفر در سمت راست و آخرین نفر در سمت چپ قرار گرفته و همانند قطار یک ردیف را تشکیل می دهند و دستها به صورت کشیده پشت کمر یکدیگر زنجیروار می نهند و مسافتی را طی می کنند.
وی یادآور شد: نوحه پامنبری نیز یکی دیگر از آیین های محرم استان بوشهر است که به ثبت رسیده و در ایام محرم قبل از سخنرانی مذهبی کنار منبر به صورت جمعی و با سبکی خاص اجرا می شود.
۶۰۴۷/۶۰۴۵** خبرنگار: موناعیدان** انتشار دهنده: اکبر اقبال مجرد