صنایع دستی اوج هنر صنعتگران بومی جنوب

فروغ مسلم زاده //میراث جرون

استان هرمزگان یکی از مهمترین استان های بندری تجاری ایران است و علت محبوبیت آن در بین مردم ایران وجود بازارها، دریای زیبای خلیج فارس و جاذبه های تاریخی آن است. به همین دلیل هر ساله پذیرای گردشگران بسیاری است که به قصد تفریح و تجارت به این شهر سفر می کنند.

در کنار تفریح و گردش دغدغه خرید سوغاتی را نداشته باشید و راحت به تمام برنامه هایتان برسید. سوغات و صنایع دستی بندرعباس تنوع بسیاری دارد که بعضی از آن ها بومی شهر بندرعباس و بعضی از دیگر شهرهای استان هرمزگان به بندرعباس می آورند.

می توانیم صنایع دستی چون حصیر بافی، گلابتون دوزی،پارچه های سوزن دوزی شده و صنایع دریایی را به عنوان سوغات استان هرمزگان تهیه کنیم. که در مطلب مربوط به صنایع دستی بندرعباس به آن خواهیم پرداخت. خرما، ارده، مرکبات، ماهی و میگو سوغات خوراکی بندرعباس هستند و شهرت بسیاری دارند.

صنایع دستی استان هرمزگان از جمله صنایعی است که بیش تر جنبه مصرف محلی داشته و شامل: سفال گری، گلابتون دوزی، شک دوزی، شیریكی پیچ، خوس دوزی، بادوله دوزی، چادرشب بافی، قالی بافی، سبدبافی، حصیربافی، سوزن دوزی، صنایع صدفی، عبادوزی، درب و پنچره چوبی، كرچاب، خورجین، ملیله دوزی دور لباس، كوزه سازی و صنایع دستی دریایی هم چون لنج سازی است. صنایع دستی موجود در استان هرمزگان عمدتاً فصلی بوده و ۹۰ درصد تولیدکنندگان را زنان تشکیل می دهند.

صنایع دستی چکیده و ثمره ذوق و هنر هنرمندان و صنعتگرانی است که با دستان پرتوان شان روح و جان فرهنگ و هنر به یادگار مانده از نیاکان خویش را جاودانه می‌سازند. هرمزگان دارای صنایع دستی متنوع و جذاب بی‌نظیری است که حاصل ذوق و خلاقیت ذهن و دستان توانای زنان و مردان هنرمند این خطه است و از جایگاه ویژه‌ای در میان مردم و به ویژه اقوام و عشایر برخوردار و پاسخگوی همه سلیقه‌ها است و جذابیت‌های خاص آنها سبب شده تقریباً هیچ مسافری از این استان دست خالی بر نگردد.

زنان هرمزگانی بانوانی صبور، بردبار و با ذوقی سرشار و دستانی توانا بیشتر وسایل خانه را خود در زیباترین شکل درست می‌کنند و از تهیه پارچه، دوخت و تزئین پوشاک و بافت نفیس‌ترین نقوش بر فرش، گلیم و جاجیم و از خاک و گل آثار زیبایی خلق می‌کنند که از دوران باستان تاکنون ادامه داشته و همه و همه نشانگر هنر ناشناخته زنان هر مزگان است.

روایت کهن صنایع دستی و دیرینگی آن به ایران باستان می رسد که در پیوستگی تاریخ از دوران گذشته تا حال از روزگار شوکت کاخ ها و ازدحام در کوی برزن ها و بازار ها تا به امروز در هر دوره ای به نوعی نمایان شده است.

هنرمند با دم های غنیمت عمر و لحظات گذرای زندگی خویش همواره خاطرات لذتبخش را زنده ساخته ، آن را آراسته ، پیراسته و در پایان اثری به جای نهاده که یادآور تاثرات او از نمایش های هستی است.

این حالات و احساسات لطیف گاه با سرپنجه سفالگری در گل و گاه بر پاره سنگی ثبت شده است. گلیم و گبه ای را خوش نقش ساخته و در میان نقوش زری های گلابتون و یا پارچه ای قلمکار ، آرام و قرار یافته و با استفاده از رمز و راز و اشاره ، هم صحبتی با ما را آغاز کرده است. صنایع دستی حاصل سخت کوشی بشر اولیه در استفاده مستقیم از ننعمت های فراوان به منظور رفع نیازهای زندگی بوده است.

ویژگی ارزنده این هنر صنعت اصیل همچون ارزش افزوده بسیار بالا نیاز اندک به سرمایه گذاری برای ایجاد شغل ،دسترسی سریع به مواد اولیه و ابزار کار داخلی ، قابلیت توسعه در کلیه مناطق کشوری ، نداشتن آثار مخرب زیست محیطی ،ایجاد درآمد مکمل جاذبه جهانگردی و مبادلات فرهنگی مسئولان و برنامه ریزان ممالک مختلف را بر آن داشته است که در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی جایگاه ویژه ای را برای آن قائل شوند.

استان هرمزگان هم با توجه به بافت سنتی ،آداب و رسوم خاص و فرهنگی غنی و ریشه دار، از قدیم الایام بخش مهمی از انواع صنایع دستس را در خود جای داده و به همین جهت همواره در طول تاریخ مورد توجه محققان و تاریخ شناسان گوناگون قرار گرفته است. با در نظر گرفتن این مهم و در راستای اهداف برنامه سوم توسعه مدیریت صنایع دستی استان هرمزگان، برنامه ها و سیاست هایی را تعیین و اجرا کرده است.

هر چند که اجرای طرح های مصوب به همراه تنوع ارگان ها و سازمان هایی که به صورت موازی در امر صنایع دستی عمل می کنند اشکالات مهم و بعضا جبران ناپذیری را به همراه داشته است لیکن بحمدالله با تصویب تغییر شرکت سهامی صنایع دستی به سازمان صنایع دستی، یکپارچگی بیشتر و نتایج بس مفیدتری را در آینده شاهد خواهیم بود.

در هر صورت در برنامه پنج ساله سوم توسعه، این مدیریت اقدامات بسیاری را در بخش های مختلف آموزش ،تحقیق و توسعه رشته -های رو به زوال ،توسعه مراکز آموزشی ،توسعه رشته های آموزشی ، اعطای مجوزهایلازم و تسهیلات و بسیاری اقدامات جدی و زیربنایی دیگر به انجام رسانیده است که به صورت مدون در گزارش پیوست مراتب طرح شده و دلایل عدم و عدم تحقق اهداف پیش بینی شده مورد بررسی قرار گرفته است.

در استان هرمزگان صنایع دستی بومی از جایگاهی ویژه در فرهنگ و سنت­های مردم برخوردار است. بعنوان مثال رودوزیهای سنتی که از جمله مهمترین رشته­ های صنایع دستی این منطقه است. جز لاینفک پوشش بومی زنان و دختران منطقه می­باشد و یا نوعی حصیر به نام «تک» در نواحی روستایی هم بعنوان زیرانداز و هم بعنوان بخشی از پوشش سقف خانه­ ها مورد استفاده قرار می­گیرد.

نکته دیگر اینکه با درنظر داشتن موقعیت مرزی استان و رویارویی ساکنان مدرسه با فرهنگ­های بیگانه، محفوظ­ ماندن این جایگاه و استفاده از صنایع دستی بویژه در پوشش خانم­ها بسیار ارزشمند است و حاکی از توجه و عنایت مردم استان به اینگونه صنایع و حفظ نمادهای سنتی و بومی منطقه است.

تولیدات صنعتگران این منطقه بسته به نوع محصول مصارف ویژه­ای دارند که به اختصار به آنها اشاره می­شود: محصولات سفالی: تولیدات سفالگران مینابی عمدتاً ظروف سفالی می­باشد که از آن جمله اند: نوعی کوزه آب به نام «جهله» انواع گلدان، قلیان، سرقلیان، اسفندسوز درباز و قفسی  «گشته­سوز» این ظروف سفالی بیشتر توسط ساکنین نواحی روستایی مورد استفاده قرار می­گیرد.

محصولات حصیری مشتمل بر: سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی زیرانداز به نام «تک» که در نواحی روستایی به منظور پوشاندن سقف خانه­ ها نیز مورد استفاده قرار می­گیرد، درپوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام «سپ»، «دمکش»، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان «کفه».

بافته­ های داری سنتی شامل: قالی افشار، انواع گلیم، خورجین، نوعی روانداز با پرزهای بلند به نام «خرسک» که گاهی به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می­گیرد، جاجیم، گبه.

صنایع دستی دریایی (محصولات صدفی) شامل: انواع مجسمه، تابلو نقش برجسته، آویز، پرده و زیورآلات که بیشتر کاربرد صنعتی دارند.

صنایع دستی استان هرمزگان از جمله صنایعی است که بیش تر جنبه مصرف محلی داشته و شامل: سفال گری، گلابتون دوزی، شک دوزی، شیریكی پیچ، خوس دوزی، بادوله دوزی، چادرشب بافی، قالی بافی، سبدبافی، حصیربافی، سوزن دوزی، صنایع صدفی، عبادوزی، درب و پنچره چوبی، كرچاب، خورجین، ملیله دوزی دور لباس، كوزه سازی و صنایع دستی دریایی هم چون لنج سازی است. صنایع دستی موجود در استان هرمزگان عمدتاً فصلی بوده و ۹۰ درصد تولیدکنندگان را زنان تشکیل می دهند.

با توجه به چالش های دسترسی محدود مشتریان به بازارهای فیزیکی و عدم توانایی بسیاری از صنعتگران به ویژه زنان در تهیه مکان فروش، با هدف دستیابی صنعتگران خلاق به مشتریان بیرون از بندرعباس، بازار مجازی صنایع دستی و هنرهای محلی بندرعباس در سه مرحله به زبان های فارسی ، عربی و انگلیسی توسط تیمی از برنامه نویسان، هنرمندان و بازاریان راه اندازی خواهد شد.این سامانه تحت وب علاوه بر ایجاد یک بانک اطلاعاتی از هنرمندان و آثار هنریشان ، امکان خرید محصولات را در مدل های مختلف پرداخت فراهم می نماید.تیم اداره کننده بازار مجازی ،در زمینه بازاریابی برای محصولات فرهنگی نیز فعالیت می نمایند و پس از راه اندازی ، هزینه های جاری خود را از طریق برداشت بخشی از سود فروش و با توافق هنرمندان تامین می کنند که سبب پایداری پروژه خواهد شد ذینفعان این پروژه شامل همه هنرمندان خانگی، تولید کننده ها ،کارگاه ها ،بازاریان ، انجمن های مردمی شرکت های خصوصی خواهند بود.از پیامدهای مثبت این پروژه می توان به توسعه اقتصاد خلاق شهر ، کمک به معیشت زنان صنعتگر ، ترویج و انتشار محصولات فرهنگی در سطح وسیع ، افزایش مشارکت همه ذینفعان و امکان تبادلات اقتصادی اینترنتی بین المللی در آینده اشاره کرد.